Бейбітшіліктен артық құндылық жоқ

«География елдің саяси мінезін қалыптастырады» деген теория бар. Оны америкалық жазушы, саясаттанушы Роберт Каплан The revenge of geography кітабында баяндайды. Оның тұжырымы бойынша географиялық орналасу жағдайы барлық елдердің саяси мінез-құлқы мен табиғатына күшті әсер етеді. Бұл тұжырыммен келіспеске болмас.

Бір-екі мысал келтірейін: Ресейдің алып аумақты алып жатуы және ше­карасының көптеген елдермен шектесуі - елдің қатаң және агрессивті саясат­ты ұстануына ықпал етті; Қытай­дың халқының көптігі, елдің Азия құр­лығында, яғни, тұтынушылардың ең көп шоғырланған аймақта орналасуы (әлем халқының 63 пайызы), шекарасы арқылы құрлықтық және теңіздік дәліздерге шыға алуы - экономикалық саясатты бірінші орынға қоюына септі­гін тигізді. Тағы сол сияқты барлық елді мысалға алуға болады.

Ал Қазақ елі ше? Қазақтардың үлкен аумаққа иелік етуі, оның транзиттік сипатта болуы, екі үлкен державамен шекараласуы және жерін қорғайтын әскерінің аздығы - сыртқы саясатта дипломатиялық қатынастарға үлкен мән беруге итермелеген. Ол туралы қазақ тарихында мысалдар жетерлік. Қазақ хандары мен билері, Алаш арыстары мен ел басшылары осындай салиқалы саясаттың нәтижесінде қазіргі тұтас аумақты сақтап қалды. Олар ұтымды дипломатиялық қызметті - аумақтық тұтастық пен елдегі бей­бітшіліктің негізгі тірегіне айналдыра білді.

Қазаққа құбылмалы саясат пен төң­керіс арқылы келетін ауыспалы би­лік емес, мығым әрі сарабдал саясат пен эволюциялық жолмен елді дамы­татын билік керек. Олай болмаған жағ­дайда, «ең басты құндылығымыз - бейбітшіліктен, ең басты байлығы­мыз - жерімізден» айырылып қалуымыз мүмкін. Оған қазіргі Украина, Ливия, Сирия, бұрынғы Югос­лавия және тағы басқа мысалдар жеткілікті.

«Алматы трагедиясы» еліміздің сол­түстік облыстарында орын алса не болар еді? Өзіңіз ойша сценарий құрып көріңіз...

Рас, елде мәселе көп. Отыз жылда қордаланған әлеуметтік-экономикалық және саяси мәселелер бар. Бірақ мәселе­лер төңкеріс арқылы шешілмейді.

«Қазақстандағы бейбітшілік - қа­зақ­­стандықтарға керек болса, қазақ­тың жері - қазаққа ғана керек». Қазақ жас­тары осыны түсінсе екен.

Айтпақшы, тарихта қазақтар ауыс­па­лы мал шаруашылығымен, қолы­нан басқа кәсіп келмегендіктен айна­лыс­қан жоқ. Жазда жайлауға, қыста қыстауға, күзде күздеуге, көктемде - көктеуге көшіп отыруының да астарында саясат жатыр.

Ел Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың басқа саясаткерлерден айшықтап тұратын ерекшелігі - көпжақты дипломатиялық әдіс-тәсілдер мен құралдарды жан-жақты меңгерген. Бұл ерекшелігі - кемелденуге бағыт алған елдегі бейбітшілікті қамтамасыз етуге кепіл бола алады.

Мемлекет басшысының құрған жос­пары мен қойған міндеттерін қоғам болып, ел болып жүзеге асыруға атсалысуымыз қажет. Сондай-ақ елдің әлеуметтік әлеуетін көтеру, жеңіл өнер­­­­­кәсіп, машина жасау, электро­н­и­­­ка сияқ­­ты өңдеуші өнеркәсіп, туризм жә­не т.б. салаларды дамытуға бағытталған саяси-экономикалық реформалар жасалуы қажет. Билік пен басқаруды ашықтық принципі арқылы жүзеге асыру, қоғамдық бақылау ұйым­­­дарын құру, үкімет құрамын жа­сар­­­ту саясатын жүргізу, жастар қоз­ға­лыс­тарын жандандыру және басқа да көптеген мәселе жүзеге асырылуы тиіс.

Біз - жастар еліміздегі мәселелерді көрсету және оларды шешу жөніндегі өз ұсыныстарымызды ұйымдар, бір­лес­тіктер және қауымдастықтар ауқы­мында талқылап, басқарушы органдарға сауатты жеткізуге тырысуымыз керек. Осыларды жүзеге асыру арқылы өзіміз армандаған Жаңа Қазақстанның қалыптасуына үлес қоса аламыз деп ойлаймын.

Авторы: Шахислам Лайсханов,

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің постдокторанты,

PhD доктор

27.01.2022 ж.

Ақпарат көзі: egemen.kz