Жаңа әліпби туралы ой бөлісті

Жаңа әліпби туралы ой бөлісті Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының Қоғамдық және гуманитарлық бөлімшесінің жуырда өткен жалпы жиналысында «Қазақ тілін латын графикасына көшіру туралы» мәселе талқыланды. Жиналысты ашып және жүргізіп отырған бөлімше төрағасы, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, професор Такир Балықбаев күн тәртібіне қойылып отырған мәселенің өзектілігіне тоқталды.

Ұлттық ғылым академиясының пре­­зи­­денті академик Мұрат Жұрынов Мем­лекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағ­дарламалық еңбегінен туындайтын басты міндеттердің бірі - қазақ жазуын латын графикасына көшіру екенін атап көрсетіп, бұл салада атқарылып жатқан жұмыстарға тоқталды. Ал А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл бі­лі­мі институтының директоры, ҰҒА корреспондент-мүшесі Ерден Қажы­бектің негізгі баяндамасында қазақ жа­зуының тарихы, оның әрбір тарихи кезеңде саяси жағдайларға байланысты өзгеріске түсуі және бүгінгі тәуелсіздік дәуіріндегі оның өзектілігі туралы кеңі­нен әңгіме өрбіді.

- Әліпби мәселесі басталған алғаш­қы сәтте-ақ Елбасы бұл мәселемен А.Бай­тұрсынұлы атындағы Тіл білімі институ­ты айналысуы тиіс екенін тапсырған еді,- деді академик Ө.Айтбайұлы. - Міне, со­дан бері Тіл білімі институтының ғалымдары бұл мәселемен түбегейлі айна­лысып келеді. Латынға көшкен көрші елдер тәжірибесін жан-жақты зерттеді.

Осында айтылғандардың барлығының да бастауында тұрған, іске асуына ұйыт­қы болған - еліміздің Тұңғыш Пре­зиденті, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев. Байыптап қарайтын болсақ, жоғарыда аталған шаралардың барлығы да тәуел­сіздігімізді тұғырлы, елдігімізді ғұмырлы етуге бағытталған іргелі істер екендігіне, ұлттық мемлекет құру жолындағы қадау-қадау қадамдар екендігіне көз жеткіземіз. Сондай-ақ, бұлар ретімен, сәтімен, уақытымен іске асырылып жатқандығын, бір-бірімен сабақтаса ұласуда екендігін байқаймыз. Бүгінгі күні қызу қолға алынған әліпби ауыстыру мәселесі осылардың логикалық түйіні іспеттес.

Ғалымдар Елбасының «Қазақстан - 2050»­ Стратегиясына және рухани жаң­ғыру бағдарламасына байланысты­ биылғы атқарылған ұшан-теңіз жұмыс­тар, қазіргі ұсынылып отырған әліпби туралы өз ойларын ағыл-тегіл ақтарды. Мемлекет басшысының қазақ жазуын­ кириллицадан латын графикасына көшіру ту­ралы Жарлығы барлық іске серпін беріп отыр­ғаны айтылды. Баяндамашылар да, жа­рыссөзде сөйлеген ғалымдар да, негізінен, латын қарпіне көшуге байланысты ха­лық арасындағы түсінік жұмыстары та­бысты өткенін, халық бұл бастаманы толық қолдап отырғанын айтып, ен­­ді кезең-кезеңмен латын әліпбиіне кө­шуді жүзеге асыруға кірісу қажеттігін ал­ға тартты. Бұл жөнінде олар нақтылы ұсы­ныстары мен ой-пікірлерін ортаға салды. Белгілі тілші ғалым, филология ғы­лым­дарының докторы, профессор Зей­неп Мүсілімқызы Базарбаева латын әліпбиін пайдаланып келе жатқан әлем елдерінің алфавит жасаудағы тәжі­рибесіне тоқталды.

- Алфавиттегі әріп санының ком­пью­тер пернесіндегі таңбалардан асып кетуінен қорықпау керек,- деді ғалым. - Мысалы, латын қаріпін пайдаланып жүрген елдерде алфавиттегі әріп саны 30-дан 42-ге дейін жетеді, бірақ сол елдер еш қиындықсыз компьютерді өз тілдерінде пайдаланып отыр. Абай атындағы Қазақ ұлттық педа­гоги­калық университетінің проректоры, ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі Ғабит Кенжебаевтың қосалқы баяндамасында айтылған ұсыныстар мен ой-пікірлер де көпшіліктің көңілінен шықты.

- Міне, сонымен, латын графикасына көшу жөнінде нақты қадам жасалды, - деді Ғ.Кенжебаев. - Жаңа алфавиттің үл­гісі жария етілді. Енді бүкіл халық бо­лып жаңа әліпбимен оқып, жазуды үйрене бастауымыз қажет. Баспа түрін­дегі қаріптерге көпшіліктің көзі тез үй­ренгенімен, оның жазбаша таңбаларын иге­ріп, жазып кету де өз алдына бір әлем. Сон­дықтан баспасөз беттерінде латын таңбасымен жазылған сөздерді баспаша түрінде де, жазбаша түрінде де үйрететін арнаулы айдарлар ашылып, газеттердің әр санында тиісті оқу материалдары жарияланып отырса - құба-құп.

ҰҒА Қоғамдық және гуманитарлық бөлім­шесінің төрағасы, Абай атындағы Қаз­ҰПУ ректоры Такир Балықбаев жина­лыс соңында:

- Бүгінде латын графикасына байланысты Ұлттық комиссия жұмыс істеп жатыр. Әліпбиді енгізудің әдістері мен тәсіл­дері жөнінде әлі де анықтайтын мәсе­лелер көп. Сондықтан біздің ғалым­дарымыз да осы істен тыс, - деп сөзін қорытындылады. ҰҒА Қоғамдық және гуманитарлық бөлімшесінің жалпы жиналысы латын әліпбиін қолдау және енгізу жөнінде тиісті шешім қабылдады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының Қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар бөлімшесі жалпы жиналысының ШЕШІМІ

Авторы: Мырзахан АХМЕТОВ, Абай атындағы ҚазҰПУ

Қоғаммен байланыс бөлімінің бастығы

07.12.2017ж.

Ақпарат көзі: egemen.kz