Жоғары оқу орындарында инклюзивті білім берудің қазіргі жағдайы

Қазіргі уақытта еліміздегі білім беру жүйесін дамытудың стратегиялық бағыты ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдарға сапалы білім алуға жағдай жасау болып табылады. Қазақстан Республикасының білім беруді және ғылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жоғары оқу орындарында инклюзивті білім беруді енгізу шаралары қарастырылған. Мемлекет білім берудегі инклюзивті тәсілді институттандыруды еркін қамтамасыз ете отырып, ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдар үшін білім беру ортасын құруда жүйелік өзгерістерге қол жеткізуге мүмкіндік берді.

Осы қағидаға сәйкес, адамдардың осы санатына қатысты негізгі тәсіл мемлекеттің қамқорлығы емес, сонымен қатар өзіне, қоғамдық пайдалы еңбекке деген қабілеттеріне деген сенімділікті арттыруға көмектесетін осындай жағдайларды жасау болып табылады. Сондықтан, қазіргі уақытта жоғары білім беру жүйесі дамуында кемістігі бар студенттерді оқыту үшін тең жағдайлар мен кедергісіз қол жетімділікті қамтамасыз ету үшін айтарлықтай қайта құрулардан өтуде. Кедергісіз орта дегеніміз - бұл қызметтің барлық салаларында психофизикалық кемістігі бар адамдарға қол жетімділікті қамтамасыз ету және тең мүмкіндіктер жасау жөніндегі шаралар кешені.

Білім беру жүйесін дамытудың өзекті бағыттарының бірі - инклюзивті білім беруді кең тәжірибеге енгізу. Отандық инклюзивті білім беру жүйесінің қалыптасуы қазіргі заманғы білім берудің барлық деңгейлеріне әсер етті, соның ішінде мүгедектер мен ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдарға кәсіптік оқыту. Білім және ғылым министрлігіндегі жоғары, жоғары оқу орнынан кейінгі білім және халықаралық ынтымақтастық департаментінің (05.06.2015 ж. № 03-3/532) өкіміне сәйкес Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде Жоғары мектеп үшін инклюзивті білім беру және Превентивті суицидология бойынша республикалық ресурстық консультативтік орталық ашылды.

Орталық қызметінің мақсаты ғылыми-әдістемелік және консультациялық қолдау, сондай-ақ республиканың жоғары оқу орындарының психологиялық-педагогикалық инклюзивті білім беруді қамтамасыз ету жөніндегі қызметін үйлестіру болып табылады. Ресурстық орталық есту және көру қабілеті бұзылған студенттерге арналған түрлі арнайы жабдықтармен жабдықталған. Біздің университеттің бастамасы бойынша республика бойынша алғаш рет барлық педагогикалық мамандықтардың білім беру бағдарламаларына қажетті оқу және оқу-әдістемелік әдебиеттермен толық қамтамасыз етілген "инклюзивті білім беру" міндетті пәні енгізілді.

Жоғары оқу орындарының оқытушылары үнемі инклюзивті білім беру бойынша оқу құралдарын шығарады: соңғы жылдары 36 атау, 1887 дана шығарылды. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар тұлғалар үшін білім беру үдерісін оқу-әдістемелік қамтамасыз ету үшін университетте инклюзивті білім берудің түрлі аспектілері бойынша оқу-әдістемелік құралдар әзірленді. Сондай-ақ, кітапханада зағип студенттерге арналған аудиокітаптар бар. Сапалы білім беру үшін оңтайлы нысандар мен барлық қажетті жағдайларды жасау мақсатында жоғары оқу орындарында инновациялық ақпараттық технологиялар әзірленіп, енгізілуде.

Кітапхана университеттің білім беру кеңістігінің ажырамас бөлігі ретінде ақпараттық, білім беру және ғылыми ресурстарға сапалы және тиімді қол жетімділікті қамтамасыз етуге арналған. Инклюзивті білім беруді арнайы жабдықпен қамтамасыз етудің маңыздылығын ескере отырып, ғылыми кітапханада заманауи техникалық құралдармен жабдықталған бөлім жұмыс істейді, мұнда зағип студенттерге арналған түрлі құрылғылардын тұратын компьютерлік тифлокешен орналасқан. Ғылыми кітапхана ақыл - ой және дене дамуы бұзылған балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтік бейімдеу және кәсіби еңбекпен оңалту орталығы САТР орталығымен және көзі көрмейтін және нашар көретін азаматтарға арналған республикалық кітапханамен тығыз жұмыс істейді.

Мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін қолайлы жағдай жасау бойынша жұмыс аясында Ғылыми кітапхана кітапхананың ақпараттық ресурстарына қолжеткізуге бағытталған пайдаланушылардың осындай санаттарына ұйымдастырушылық сүйемелдеу жұмыстарын жүзеге асырады: оқу процесінде электрондық ресурстарды пайдалану бойынша телефон, электрондық пошта арқылы жеке кеңес беру; E-mail бойынша мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың есептік деректерін қалыптастыру және логин/пароль алу және тіркеу үшін электрондық білім беру ресурсына тікелей қолжетімділікті қамтамасыз ету. Ғылыми кітапхана университеттің білім беру үдерісінде мүмкіндіктері шектеулі білім алушылар үшін ақпараттық ресурстарға инклюзивті білім беру үшін және қолжетімділікті кеңейту үшін бейімделген технологияларды енгізген IPRbook электрондық кітапханалық жүйесінің платформасы арқылы қол жеткізуді жүзеге асырады, оған мыналар кіреді:

ГОСТ 52872-2012 "Интернет ресурстар. Көру бойынша мүгедектер үшін қолжетімділік талаптары» бойынша жасалған нашар көретіндерге арналған сайттың нұсқасы; кітап оқуға арналған эксклюзивті адаптивті ридер; оқу және бос уақытты өткізуге арналған аудио басылымдар жинағы. Пайдаланушыларға ыңғайлы болу үшін IPRbooksMobileReader мобильді қосымшасы (Android платформасында) әзірленді. Пайдаланушылар үшін мобильдік қосымшада online және offline режимдердегі жазылу бойынша барлық басылымдар, кітаптар мен мерзімді басылымдар каталогтарымен жұмыс істеу, сондай-ақ басылымдарды құрылғыға жүктеу қолжетімді болады.

Электронды кітапхана жүйесінің контенті мүмкіндігі шектеулі жандарды денсаулық бойынша оқытуға арналған барлық қажетті басылымдар мен аудиовизуалды құжаттарды қамтиды. Арнайы TalkBack функциясы бар қосымшаның көмегімен көру қабілеті нашар немесе мүлдем көрмейтін пайдаланушылар мәтіндерді, аудио басылымдарды ойната алады, сонымен қатар қол жетімді: дауыстық іздеу, мазмұнды шарлау, сөйлеу синтезаторы қызметтері бар. Жалпы университет, ғылыми кітапхана көлемінде мүмкіндігі шектеулі жандардың білім алуына жан-жақты жағдай жасалып жатқанмен, шешімін таппай жатқан мәселелер де жоқ емес.

Осы мәселелерді мамандардың қатысуымен талқылау мақсатында Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің Ғылыми кітапханасы, М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті кітапханасы және Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындары кітапханалары қауымдастығының бірлесе ұйымдастыруымен биылғы қаңтар айының 21-22 күндері жоғары оқу орындарының инклюзивті білім беру мәселесіне арналған «Білім беру қызметіндегі инклюзивті технологиялар» атты халықаралық онлайн конференция өткізді. Конференцияға шетелдік және қазақстандық инклюзия бағытындағы арнайы педагог-мамандар, психологтар, кітапхана мамандары, бейімделген технологияларды құрастырушы компаниялардың өкілдері, баспа мамандары мен ақпарттық ресурстар өнімдерінің құрастырушылары қатысты.

Конференцияда инклюзия бағытындағы озық тәжірибемен алмасу, кітапхана кеңістігінде инклюзивті орта құру, бейімделген арнайы технологиялық құрылғылар мен ақпараттық ресурстарды пайдалану мүмкіндіктері қарастырылды. Т.Балықбаев - Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің Басқарма Төрағасы - ректор міндетін атқарушы, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Е.Әмірбекұлы - М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінің Басқарма Төрағасы - ректор міндетін атқарушы, экономика ғылымдарының докторы, профессор, Г.Д.Иржанова - Дулати университетінің кітапханалық-ақпараттық орталық директоры, Қазақстан Республикасы Жоғары оқу орындарындағы кітапханалар қауымдастығының президенті, З.А. Мовкебаева - Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің жанындағы Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарына арналған инклюзивті білім беру бойынша ресурстық консультативтік орталықтың директоры, педагогика ғылымдарының докторы профессор шақырылған болатын.

Ж.Ы.Намазбаева - Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің дамуын психологиялық қолдау орталығының директоры, психология ғылымдарының докторы, профессор, академик, Ғ.Ә.Абаева - Педагогика және психология институтының директоры (Алматы, Қазақстан) педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент, О.С.Симакова педагогика ғылымының кандидаты, Пенза мемлекеттік университетінің инклюзивті білім беруді кешенді дамыту бөлімінің бастығы (Пенза, Ресей), Т.Ф.Краснопевцева - Минск университетінің мүгедектер мен мүгедек адамдарды оқыту жөніндегі ресурстық оқу-әдістемелік орталығының директоры (Минск, Беларусь), З.Н.Абдықаимов - Н. Назарбаев университеті ғылыми кітапханасының ассистивті технологиялар және ақпараттың қолжетімділігі жөніндегі сарапшы - менеджері (Нұр-Сұлтан, Қазақстан) қатысқан еді.

Г.Б.Жуашбаева Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ғылыми кітапханасының инклюзивті ақпараттық-ресурстық орталығының үйлестірушісі (Нұр-Сұлтан, Қазақстан), А.С.Мигай - "САТР" (ақыл-есінің немесе бой бітімінің жетілуінде кемістігі бар балалар мен жасөспірімдерді оңалту орталығы) орталығының тифложабдық жөніндегі нұсқаушы (Қазақстан, Алматы), П.С.Гриценко -"Эпиграф" баспасының директоры (Алматы, Қазақстан), В.В.Кутуева - "Ай Пи Ар Медиа" компаниясының дамыту жөніндегі директоры (Саратов, Ресей) сияқты белді мамандар сөз сөйледі.

Екі күнге созылған ауқымды шарада инклюзивті білім берудегі қордаланған мәселелер қарасатырылды. Шет мемелекеттер мен өңірлерден қатысқан арнайы педагог-мамандар, психологтар, кітапхана мамандары, бейімделген технологияларды құрастырушы компаниялардың өкілдері, баспа мамандары мен ақпарттық ресурстар өнімдерінің құрастырушы-мамандар тәжірибе алмасып, пікір алмасты.

Авторы: Нұргүл Жайлауқызы Имансыздықова,
Абай атындағы ҚазҰПУ Ғылыми кітапханасының директоры

23.02.2021 ж.

Ақпарат көзі: bilimdinews.kz